BAĞDAT DEMİR YOLU…
TOROSLARDA “BELEMEDİK/KARAPINAR” DEMİRYOLU VE TÜNELLERİNİN YAPIM ÖYKÜSÜ…
Bir önceki yazımda kısaca bahsettiğim: “Belemedik/Karapınar” Adana’nın 70 km kuzeyinde Torosları ikiye ayıran Çakıt vadisine saklanmış, gizemliğini “Hacıkırı köyü” ile aralarındaki 100 metreyi aşan uçurumla koruyan, ta ki Alman’ların Bağdat demiryolu inşaası ile suskunluğunu ve gizemliliğini yitiren bu muhteşem beldenin gün yüzüne çıkan öyküsünü anlatacağım:
Belemedik öyküsü hakkında Yabancı(Alman, Avusturya, Avustralya ve Türk Bloglardan ve portallardan, Türk Genelkurmay ve diğer tarihi belgelerden ve Doçentlik ve Profesörlük tezlerine kadar detaylı bir araştırma içine girdim… Muhteşem yazılarla, bilgiler, yazılar ve şahsiyetlerle karşılaştım…
Öncelikle; beni etkileyen, şaşırtan bu yazımı yazarken faydalandığım kaynaklardan bahsetmek isterim…
A.Nadir İşisağ ve Eşi
Bu araştırma esnasında beni heyecanlandıran yöreyi anlatan şahsiyetlerin başında Adanalı; yörede yaşayan Ahmet Nadir İşisağ ile Mustafa Tor beyefendilerin fotoğrafları ve bölgeyi tanıtım yazıları oldu…
Mustafa Tor
Ama öyle kaynaklar, İlber Ortaylı gibi tarihçilerin anlatılarını pekiştirdi ki anlatamam…Başta Çanakkale Savaşında Avustralya Anzak askerlerinden ölenler ve esir düşenler sitesindeki bilgiler; sonra Gunter Hartnagel Wurttemberg isimli bir Alman; üyesi olduğum Flicker fotoğraf sitesinden, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı İmparatorluğu Ordusunda hizmet eden Alman askerlerinin çektiği fotoğrafları yayımladı…
GUNTER HARTNAGEL WURTTEMBERG
Ve Belemedik-Büyük bir Lojistik üs olan Pozantı fotoğraflar, araştırma öncesi bende büyük bir sevinç yarattı… Keyfimi anlatamam… İşte böyle bir zaman tüneli içinden geçerek edindiğim bilgileri sizinle paylaşmak istedim…Konu doğal olarak Belemedik-Hacıkırı arasındaki demiryolu ve tünellerinin yapım öyküsü ve Torosların ve bu dağları ikiye ayıran Çakıt Çayından bahsetmek esas olmakla birlikte: Ana hatlarıyla;
.JPG)
BELEMEDİK ALMAN ŞEHRİ 1915
· “Osmanlı Türk Dönemi Demiryolu” Politikası hakkında bilahare
· *“Almanlar neden Anadolu’da demiryolu yapımına girişmiş ve özellikle bu güzergâhı” seçmişler?
· *Demiryolu yolu yapımında esirler çalıştırılmış mı? *Bu esirler kimlerden oluşmuş?
· *Ayrıca istifade edilen Türk mahkûmlar var mı?
· * Bu bölgeyi o yıllarda ziyaret eden, esir düşüp sonra kurtulanların ve
· *diğer yabancı seyyahların hatıraları ve düşünceleri;
· en önemlisi de burada yaşayan Yerleşik Türklerin durumu?
Yazımda bu soruların cevaplarını kısa kısa bulabileceksiniz…
BAĞDAT DEMİRYOLU PROJESİ;
Bu projeyi, Türk Kara Harp Akademisi yıllarında da büyük bir merakla incelemiş ve kendi kendime; “TÜRK DEMİRYOLU TARİHÇESİ” BİLİNMEDEN “TÜRK TARİHİ VE YABANCILARIN EMELLERİ ANLAŞILAMAZ….Demiştim…
OSMANLI DEVLETİ POLİTİKASI
1876'dan 1909'a kadar tam 33 yıl Osmanlı Padişahı olan Sultan II. Abdülhamid hatıralarında yabancı devletler hakkındaki şüphesini ortaya koymaktadır,şöyle demektedir.
2NCİ ABDÜLHAMİD
"Bütün kuvvetimle Anadolu Demiryollarının inşasına hız verdim. Bu yolun gayesi; Mezopotamya ve Bağdat'ı, Anadolu'ya bağlamak, İran Körfezine kadar ulaşmaktır. Alman yardımı sayesinde bu başarılmıştır. Eskiden tarlalarda çürüyen hububat şimdi iyi sürüm bulmaktadır, madenlerimiz dünya piyasasina arzedilmektedir.Anadolu için iyi bir istikbal hazırlanmıştır.
İmparatorluğumuz dahilindeki demiryollarının inşaatı mevzuunda büyük devletler arasındaki rekabet çok garip ve şüphe davet edicidir.Her ne kadar büyük devletler itiraf etmek istemiyorlarsa da bu demiryollarının ehemmiyeti yalnızca iktisadi değil, ayni zamanda siyasidir.”
BELEMEDİK
ALMAN DEVLETİ POLİTİKASI;
Almanya; “Ekim 1888’e kadar Osmanlı ülkesinde; nüfuz bölgeleri edinmek için etkin bir politika izlemeyen ve imparatorlukla ilişkilerini Rusya’yla olan ilişkilerine göre düzenledi: Bu tarihten itibaren tutumunu değiştirmiştir.
Çünkü Alman endüstriyel gelişmesi, “hayat alanlarına” ihtiyaç duymaktaydı. Ancak İngiltere gibi güçlü deniz gücüne sahip olmadığı için bu nüfuz bölgeleri “kıtasal” olmak zorundaydı. Bu nedenle “Dang nach Osten” şeklinde ifade edilen bu politikasında Almanya’nın tek umudu Osmanlı İmparatorluğuydu. *(Ayla Efe Anadolu üniversitesi Öğ. Üy.)
KEİSER 2NCİ WİLHEM
Bu umudun gerçekleşmesi ise, Anadolu, Mezopotamya, kuzey Suriye’de kendisine bir tür “Alman Hindistan’ı” yaratmasıyla mümkün olabilirdi.
Almanya hayat alanları peşindeki bu kıtasal yayılma planını öncelikle Anadolu ve Bağdat demiryolları kanalıyla gerçekleştirmeyi istedi. (*M. Kaynak “Osmanlı Demiryollarına bakış)
Hiç şüphesiz, bu planın ilk aşamasını 4 Ekim 1888 tarihinde Osmanlı hükümeti ile Deutsche Bank yetkilileri arasında imzalanan imtiyaz sözleşmesi ile başlattı.
Öyle ki; bu sözleşme ile Almanya 6 milyon frank karşılığında daha önce işletmeye açılmış
bulunan Haydarpaşa-İzmit Hattını satın almış ve hattın Ankara’ya kadar
uzatılma imtiyazını da elde etmiş oluyordu.*(M. Özyüksel Anadolu ve Bağdat Demiryolları,)
Üstelik 3 yıl gibi çok kısa sürede bu demiryolu hattının Eskişehir üzerinden Ankara’ya ulaşması Almanya’nın bu ilk girişiminde ne kadar başarılı olduğunu göstermekteydi.
Ayrıca, Almanya’nın 1888 tarihinde Baron Hirsh tarafından inşa ettirilen ve Osmanlı devletine çok pahalıya mal olan Rumeli demiryolunun denetimini eline geçirmiş olması
Ayrıca, Almanya’nın 1888 tarihinde Baron Hirsh tarafından inşa ettirilen ve Osmanlı devletine çok pahalıya mal olan Rumeli demiryolunun denetimini eline geçirmiş olması
İngiltere’nin Anadolu demiryolları üzerindeki egemenliği karşısında kesin bir üstünlük kazandığını da göstermekteydi. *(Ayla Efe Anadolu Üniversitesi Öğ. Üyesi,)
BELEMEDİK TUNELLERİ İNŞAASI 1913
1888 yılına kadar Anadolu demiryollarının her kilometresinde İngiliz denetimi
geçerliydi. Örneğin İzmir-Aydın, İzmir- Kasaba ve Mersin- Adana hatlarının tümü
İngiliz girişimciler tarafından inşa edilmişti. Rumeli demiryolları için *( Vahdedin
Engin, Rumeli Demiryolları, İstanbul,)
Almanya hayat alanları peşindeki bu kıtasal yayılma planını öncelikle Anadolu ve Bağdat demiryolları kanalıyla gerçekleştirmeyi istedi.
Üstelik Almanların 1885 ve 1888’ de Osmanlı devletine coğrafyacılar göndererek Anadolu’nun zirai ve doğal kaynak yönünden durumunu araştırmaları ve buraların Alman çıkarlarına çok müsait yerler olduğu sonucuna varmaları demiryolu yapım işinde hiçte hazırlıksız olmadıklarını hatta bilinçli bir şekilde bu işe hazırlandıklarını göstermektedir.*(Ayla Efe Anadolu Üniversitesi Öğ. Üyesi.)
KUŞCULAR 1914
Benzer bir görüşü öne sürenlerden bir diğer kişide Rus araştırmacı Noviçev’dir. Ona
göre Almanlar rizikosu çok büyük olan bu yatırıma gizliden gizliye hazırlanmışlardır.
Çünkü sömürge politikası doğrultusunda Alman subaylarını Osmanlı ordusuna
göndermesi, Kruger, Kipler gibi bilim adamlarının eserlerinde Osmanlı yaşam biçiminde
bahsetmesi, Osmanlı topraklarını inceleyen derneklerin kurulması ve 1881 de demiryolu
mühendislerinin ve fabrikatörlerinin Anadolu’ya bir gezi düzenlemesini örnek olarak veriyor. *(Noviçev, , s. 23–25)
mühendislerinin ve fabrikatörlerinin Anadolu’ya bir gezi düzenlemesini örnek olarak veriyor. *(Noviçev, , s. 23–25)
YABANCI DEVLETLERİN OSMANLI DEVLETİ İMTİYAZ SAHALARI
Osmanlı Devletinde Almanların baskısı karşısında diğerleri de çeşitli baskılarla( İngiliz, Fransız ve Almanların) ayrı ayrı etki alanları oluştu.
· Fransa; Kuzey Yunanistan, Batı ve Güney Anadolu ile Suriye'de,
· İngiltere; Romanya, Batı Anadolu, Irak ve Basra Körfezinde,
· Almanya; Trakya, İç Anadolu ve Mezopotamya'da etki alanları oluşturdu.
BAĞDAT DEMİRYOLUNUN ANA HATLARIYLA TÜRKİYE’YE MALİYETİ
* “İlk Türk demiryolu imtiyazı İngilizlere verildi. İzmir-Aydın demiryolu; 1856…
* Bunu yine İngilizlere, Almanlara, Fransızlara, Belçikalılara, Ruslara verilen demiryolu imtiyazları izledi.
* (İmtiyazların başlıcaları;ülkenin tekstil ve maden hammaddesine ulaşmak ve işletmek, demiryolu inşaasında km başına kar güvencesini devletten almak, demiryolunun 20 km çevresindeki yerüstü ve yeraltı zenginliklerini, tarihi eserler dahil serbestçe işletmek ve taşımak vb. )
* Askeri demiryolu hariç, “demiryolu işletmeciliği” Türklere kapalıydı.
* Cumhuriyetin kurulmasından sonra, 22 Nisan 1924 tarihli yasa ile Anadolu-Bağdat demiryolunun satın alınarak millileştirilmesine karar verildi.
*1933 yılında Paris Mukavelesi ile Türkiye’nin yabancı “imtiyazlı” şirketlere borcu tespit edildi.
* O günün parası ile 8 Milyon 600 bin TL… Bu borcun taksitlerin ödenmesi çeyrek asır sürdü. “ (TCDD.Gn.Md.)
BELEMEDİK
1915-18 yıllarında ki Alman Subayları “Karapınar/Belemedik demiryolu” yapımını şöyle anlatmaktadır;
“Berlin-Bağdat demiryolu projesinin en zor bölümü olan Toroslardaki “Belemedik/Karapınar” platosundan geçen demiryolu yapımı sorumluluğu Alman Philipp Holzmann Şirketine verildi ve 1907 yılında bu bölgeye bir şehir şantiyesi kuruldu.
1907 ile 1914 yılları arasında yaklaşık 3500 Alman ve Avusturyalı burada yaşamını sürdürdü.
Bunlar mühendis, teknisyen, demiryolu yapım ustaları ve bunların sık sık yanlarına gelen aileleri idi. Bölgede halkı bu bölgeye “Alaman şehri ”diyordu. Keza Şirket
çalışanların tüm ihtiyaçlarını karşılayacak tesisleri yapmıştı. Alman doktor ve hemşirelerinin bulunduğu hastane, çalışanların çocukları için Alman okulu, Alman Kilisesi, bir cami, bir sinema, su hattı, büyük havuzlar ve şehrin yaklaşık bir km. dışında genelev inşa edildi.
Ayrıca Karapınar/Belemedik; Osmanlı İmparatorluğunun, 24 saat elektriği olan ve bunu sağlayan bir enerji santralına sahip tek şehri idi.
Karapınar köyü; Almanlar, Avusturyalılar ve az sayıdaki Türklerin yanında cazibe merkezi olmasıyla Türklerin ve ticaret adamlarının da bu bölgeye yerleşmesini sağladı…
Alman şirketi çalışanları; arasında Osmanlı Rum, Ermeni ve Türk işçileri de vardı. Osmanlı Devleti; 1914/1915 yıllarında özellikle tünellerin açılmasında içinde Ermeni ayaklanmasına katılmış ve mahkûm olmuş Ermeniler de dahil mahkûmlardan teşkil edilmiş amele birlikleri ile de işçi desteği de verdi..
BELEMEDİK'Lİ TÜRKLER - 1914
Bu küçük şehirde bir de bir Türk Askeri kıt’a sı bulunmaktaydı. 1916 yılından itibaren de
BELEMEDİK ALMAN ŞEHRİ KALINTILARI
Demiryolu ve tünel inşaasında çalıştırılmak üzere savaş esirleri geldi. Benim(*) Avustralya kaynaklarından edindiğim bilgilere göre bunlar Çanakkale savaşlarında esir düşen Avustralyalı ve İngiliz asker içlerinde subayda olan esirleri idi..
İNGİLİZ ESİRLER-1917(Esir mi?)
İlk zamanlarda, Taş binalar yaygın değildi, daha çok çadır ve tahta barakalarda ikamet ediliyordu.
Bir diğer kaynağa göre; İlk ismi “Karapınar” olan ve yapım esnasında karşılıklı tünel kazan işçilerin kazıp da birbirleriyle buluşamadıkların da devamlı söyledikleri “BİLEMEDİK- BİLEMEDİK” yakınmalarını, Almanlar kendi telaffuzuna göre “BELEMEDİK” olarak söylüyor.
Karapınar (Belemedik) İstasyonu 1912 yılında açılıyor ve bu tarihten itibaren sonra bölgenin ismi BELEMEDİK oluyor..
Belemedik, yine Alman kayıtlarına göre 1917 ve 1918 yıllarında ki nüfusu 35.000 kişiye ulaşıyor…
Demiryolu inşaası; Hacıkırı ile aradaki yaklaşık 100 metreyi aşan uçurum nedeniyle burada duruyor… Hacıkırı ile Belemedik arasında ki VARDA KÖPRÜSÜ Eylül 1918 yılında tamamlanınca Adana- Durak istasyonu da Ekim 1918 yılında irtibatlanmış oluyor.
Bu bölgedeki 14.4 km de 37 tünel de o tarihte kullanıma açılıyor.12 km.lik bölümde ise 22 tünel kazılmıştır...
Birinci Dünya Savaşının kaybedilmesi ile birlikte Kasım 1918 yılında Belemedik’te bulunan Almanlar da geriye döndü…
ALMAN MEZARLIĞI
Yine Alman kayıtlarına göre; çok zor ve yoğun olarak sekiz yıl süren demiryolu ve tünellerin yapımı esnasında 41 Alman personel çeşitli nedenlerle ölüyor… Mezarları Alman mezarlığı diye bilinen yerde…2005 yılında Alman’yanın ve Adana konsolosu ve Belemedik'ten A.Nadir İşisağ gibi bölgesel Türklerin girişimiyle “Metro ve Praktiker Gros Marketleri desteğinde mezarlar restore ediliyor…
VARDA KÖPRÜSÜ
(*)Türkiye deki mağzaların ne görevleri varmış? Tebrik etmemek mümkün mü?)
Bunların dışında İngilizler; esirlerden ölenlerin naaşını birinci dünya savaşı sırasında Bağdat’a götürdü…”
Diğer kaynaklara göre de bildiğiniz gibi Birinci dünya Savaşının çıkması savaşa bizim de katılmamız la birlikte ve Osmanlı Devletinin işgali başlar…
FRANSIZ BİRLİKLERİ KOMUTANI MESNİL
(Adana)Belemedik Fransızlar tarafından işgal edildi ve Fransızların ana karargahı Pozantı idi… Komutan Mesnil’in eşi de Belemedik’te hemşire olarak çalıştığı kayıtlara girmiş…
FRANSIZ SUBAY KOĞUŞLARI-1920-BELEMEDİK
Türk Kuvayı Milliyeciler tarafından 10 nisan 1920 de Belemedik kuşatıldı.27 mayıs 1920 sabahı başlayan muharebeler sonucunda Fransız kuvvetleri başında komutan Menil olmak üzere Gülek’li köylülerden oluşan Kuvayı Milliyeciler tarafından esir edildi…
FRANSIZ BİRLİKLERİ EĞİTİMDE-BELEMEDİK?POZANTI? 1920
Adana ve Çukurova’nın kurtuluşunda dönüm noktası olan “KARBOĞAZI” muharebesi Gülek’li bir avuç Türkün destanı olmuştur…
KARBOĞAZI KUVAYI MİLLİYE ANITI
Belemedik ’teki sağlık tesisleri bu kez Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Türkler tarafından kullanılmıştır…
KARBOĞAZI-GÜLEK
Sonuç olarak; Eşimle birlikte öncelikle Belemedik- Hacıkırı vadisinde bir doğa yürüyüşü yapmak ve o doğanın havasını içime çekme zorunluluğunu hissediyorum…
Sözlerimi, E.H.Carr bir sözünü hatırlatarak bitirmek istiyorum…
GÜLAY&MEHMET YÜCEBİLGİÇ
“Toplumsal ilerlemenin temelini; edinilmiş becerilerin; kuşaklar arasında aktarılması oluşturur…”
Şimdi siz okuyucularıma soruyorum: Biz eskiyi kötülemek ve yıkmaktan başka ne yapıyoruz?
GÜLAY&MEHMET YÜCEBİLGİÇ
Ben ise; şu kısacık öyküyü yazarken dahi karşılaştığım: “Bir Alman’ın Gunter Hartnagel Wurttemberg (resmi görevli veyahut gönüllü beni ilgilendirmiyor.) 2005 yılından 2009 yılına kadar Türkiye’de ve Ortadoğu’da (eski Osmanlı topraklarında) Alman’ların (Osmanlı İmparatorluğuna 1900 lü yıllarda hizmet vermiş sivil ve askerlerin savaş yerleri dahil )eski bulunduğu yerlerin şimdiki durumlarını kare kare karşılaştırarak fotoğraflamış….Bir Türk olarak Almanların sahip çıkışını kıskandım…Şu anda Topraklarının dışında dahi olsa…Yorum size ait…
Mehmet YÜCEBİLGİÇ
İSTANBUL-2013
