GÜLAY MEHMET YÜCEBİLGİÇ: KOMAGENE

NEMRUT DAĞI VE KOMEGENE KRALLIĞI ÖYKÜSÜ...

Güneydoğu Anadolu gezimizin etkileyici bölümü doğal olarak Unesco’nun listesine girmiş Nemrut Dağı Ören yeri idi... Bölgede yaptığımız gezi ve inceleme... Ayakizleri’nin Naif Başkanı Hüseyin ŞİŞMAN Bey, bize bölgeyi...

Bölge derken sadece Nemrut Dağına; güneş batışını ve doğuşunu gözlemlemek için çıkışları değil, o yüzyıllarda hüküm sürmüş KOMEGENE KRALLIĞININ önemli bölgelerini dere tepe demeden gezdirmesiyle olgunlaştı diyebilirim... Bu geziyi yaptıktan sonra zihnimde iz bırakan bu yerler hakkında yöreye ait kitapları da temin ederek incelememi sürdürdüm...

İşte! Sizlerle bu kez paylaşmak istediğim bölgedeki tespitlerim ve esas dikkatimi çeken hususlar; şimdiye kadar ki tek özelliği olarak bilinen Nemrut Dağında ki anıtsal heykeller ve onların bulunma serüveni değil?

Neden? Böyle Tanrılar kenti yaratılmaya veya buna benzer bir şeye kalkışıldığı? Neden kralların, tanrılarla boy ölçüşen kabartmaları bu denli yaygın?

Neden? Roma ve Pers gibi İki medeniyet arasına sıkışıp kalmışlık ve kurulan krallığın güvenliği ve devamlılığı için hangi stratejilerle güçlü olma ve hayatta kalma girişimlerinde bulunulmuş?

NEMRUT'A ÇIKIŞ YOLU

Ayrıca O günlerden bugünlere 2000 yıl geçmesine rağmen devletlerarasında ve kendini dünya patronu gören devletlerin uyguladıkları stratejilerle benzerlikler?

Sonuç olarak; yanı başımızda on yıllardır, egemen güçlerin çomak sokmaları ve kendi menfaatleri ve emperyalizmi doğrultusunda devam eden karışıklıklarla

NEMRUT'TA GÜNEŞİN DOĞUŞU
bugün ki coğrafyaya şekil verme gayretleri ile benzeşmeler ne şekilde değişim göstermiş...

İşte “Komegene krallığı bölgesini gezerken ” düşündürdükleri ile ilgili yazıma başlarken...

KOMMEGENE KIRALLIĞI;

Kommagene Krallığı, Toros Dağları'ndaki çeşitli yolların birleştiği noktada bulunan, Suriye'nin kuzeyi, Hatay, Malatya, Kuzey Toroslar ve doğuda Fırat Nehri'nin çevrelediği, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Gaziantep illerini kapsayan bir coğrafyaya yayılıyordu.

Bugün kü görünümüyle yükseklikleri 2000 m. nin üzerinde dağlar ve platolarla çevrili olan olan bu yöre, derin vadiler,ırmaklarla birbirinden ayrılmış kıraç düzlükleri görünce neden burayı tercih etmişler diye düşünürken!….

Ünlü Amasyalı Starabon’un kitabında, 2000 yıl önce bölgenin ünlü sedir ağaçlarıyla ve meyve bahçeleriyle kaplı olduğu ayrıca bölgenin petrol ürünleri ve madenlerle zengin olduğu, evlerin döşemesinin dahi asfaltla kaplı olduğu belirtildiğini okuyunca şaşırmamak elde değil…

Kommagene Krallığı Milattan Önce yaklaşık 162'de, çökmekte olan Selevkos İmparatorluğundan ayrılarak bağımsız bir devlet oldu.

Samosata (Samsat) bu küçük krallığın başkentiydi. Perslere karşı Romalıların gücünden ustaca yararlanan Kommagene kralı I. Antiokhos döneminde (MÖ . 69- MÖ . 34) krallığın gücü doruğuna ulaştı.

Antiokhos adını yaşatmak için Nemrut Dağının tepesine anıtsal tanrı heykelleriyle süslü görkemli bir mezar tepesi yaptırdı. Ancak Kral I. Antiokhos, Romalı komutan Lucullus'a boyun eğmek zorunda kaldı.

Kommagene Krallığı MS 17'de Roma'nın egemenliğine girene değin bağımsızlığını, istikrarsız bir biçimde de olsa sürdürdü.

III. Antiokhos'un ölümünden sonra, bölge Tiberius zamanında Romalılar'ın eline geçti. M:S 38-72 arasında bir canlanma dönemi yaşandıysa da, daha sonra, Vespasianus döneminde Kommagene Roma'nın Suriye Eyaleti ne katıldı. Ve tarih sahnesinden silindi...

Silinen Krallığın Keşif öyküsü; Osmanlı Devletinin Almanlar’la ortak olarak inşa ettiği 1881-1882 yıllarında Anadolu-Bağdat Demiryolu yapımı sırasında Alman Mühendis Karl Sester’in Malatyalı köylülerden duyması ile başlamış… Ve gün ışığına çıkmış…

Mithradates, Kommagene’nin en önemli kralıydı. Onu bu kadar önemli yapan şey, büyük hedefleriydi. I. Mithradates’in amacı; Batılıların, yani Roma’lıların (Yunanlıların) dini ile Doğulu (Part) Perslerin dinini birleştirmekti.

Böylece bir dünya dini yaratacak, Nemrut Dağı'nı onun merkezi yapacak ve bu dinin buradan tüm dünyaya yayılmasını sağlayacaktı.

İnşaa edilecek tapınak;Mithradates'in temellerini attığı tanrılarla yapılan sözleşmenin merkezi olacaktı. Oğlu I.Antiochos ;

Nemrut Dağı tanrılarının heykelleri arasında annesini kendisiyle birlikte ölümsüzleştirdi. Tanrı Zeus’un soluna Kommagene Kralı, Theos olarak kendisini, Zeus’un sağına da Kommagene’nin Anası, Thea, olarak annesi Laodike’yi yerleştirdi.

Tanrıların önünde Komagene halkı; yaz kış , sıcak soğuk demeden her ay iki kez toplanıp, tanrı krallarına ve krallarının atalarına adaklar sunup, ilahiler Söyleyerek, kurban kesip yemek yedikleri, içki içtikleri bir yer olmuştu…

Komegane Krallığı eğemenliğinin ve devamlılığının sağlanması için; politik amaçla güçlü Roma ve Pers devleti soyluları ile evliliklerin yapıldığı çoklukla izlenmekte;

Şöyleki Annesi Kraliçe Laodike Büyük İskender’in soyundan, babası ise Perslerin ‘kralların kralı’ dedikleri 1. Darius idi. Kral Mithradates oğlu Antiochos’u da Yunan ve Pers kültürün karışımı bir eğitim aldırmış olduğunu görüyorum…

Antiokos çok genç yaştayken babası onu bir Seleukos prensesi olan İsias Philostorgos ile evlendirdiğini de okumaktayım…

Hatta M.S 64 de Roma istilasından korkan Antiochos; Perslerle ilişkisini güçlendirmesi gerektiğini biliyor. Bu amaçla kızı Laodike’yi Pers kralına eş olarak veriyor…

Antiokos’un tüm bu sıkıntılı yıllar sonunda sağlığı bozulmuştu. Savaştan kısa bir süre sonra ölmüş ve babasının yanına Nemrut Dağı zirvesindeki tümülüsün içine gömüldüğü belirtilmekte….

Çeşitli kaynaklardan edindiğim bu öyküde dikkat ettiğiniz gibi….Şu anda derin vadiler ve 2000 metreyi aşan yalçın yüksekliklerle bezeli kıraç toprakların o

zamanlar sedir ağaçları ile kaplı olduğu, vadilerin, akarsu yataklarının meyve bahçeleri ile bezenmiş ve petrol dahil madenlere özellikle de gümüşe sahip olduklarını öğrenince şakınlığımı gideremedim…

Ama bir yandan da sahip oldukları gücü ve kendi soylularının geleceğini korumak ve krallığın devamını ve güvenliğini sağlamak için de;

kendilerini heran yutmaya hazır bekleyen Pers ve Roma (Yunan) gibi iki güçlü krallıklar arasında çoğu kez hiçbirine aşırı dost görünmemeye ya da birden fazla tarafa oynayarak,

anlaşma yaparak o da olmayınca evlilikler yaparak bu işi sürdürmeleri ama en önemlisi de her iki tarafın(Pers ve Yunan) kültürlerini ve Tanrılarını alarak ve

karma bir din-kültür yaratarak hem o Krallıklara bağlılıklarını ispat etmiş olamaları hem de kendi devamlılıklarını sürdürmüş olmaları dikkat çekici.

NEMRUT'TA GÜNEŞİN BATIŞI

Diğer dikkatimi çeken değerlendirme ise; Antiokos I. bu kutsal kralık inancını halkına karşı gücünün ve

dindarlığının bir göstergesi olarak kullanmak için bir kült haline getirdiği ve böyle bir kült kurarak var olan inanışı bir siyasi

propaganda aracı olarak kullanması ve halkına “krallığının göründüğünden çok güçlü ve sağlam olduğu izlenimini vermeye çalışmış” olmasıdır…

Ayrıca yapılan diger değerlendirmelerde; oluşturulan kültün zengin ve soylu sınıfın bireylerine özgü olduğu belirtilmekte cahil ve yoksul,

tarımla geçinen köylülerin anlayabileceği ancak inanmasının kolay olmadığı ve ilgisinin sürekli olmadığı bir kült oluşudur…

Bu olumsuzluğu gidermek için Halkı; görkemli tanrıların anıtlarının olduğu noktalarda ayda iki kez toplamak ve karınlarını doyurmakla onlara kutsal

NEMRUT'TA GÜNEŞİN BATIŞI
dolayısıyla siyasal gücünü sergilemekte, onlara kendinin de belirttiği gibi “Tanrılara ve atalara saygı “ gösterilmesi bir tanrı buyruğu” olan bir dindarlık örneği vermekte olduğudur.